Veel mensen hebben een vaatwasser, lekker handig denk je misschien. Maar eigenlijk is het jammer! Want dan heb je misschien geen afwasmiddel in huis. En met afwasmiddel kun je heel leuke proefjes doen.
Experiment 1
Vul een glas zo vol mogelijk met water. Doe er steeds een drupje water bij. Wat gebeurt er met het wateroppervlak? Wat als je er een piepklein drupje afwasmiddel bij doet?
Neem een plat bord met water. Wat gebeurt er als je er peper in strooit? Wat als je er een piepklein drupje afwasmiddel bij doet? Wat als je opnieuw peper in het bordje strooit? En er opnieuw afwasmiddel bij doet?
Uitproberen
Als je een glas water echt tot de rand vol doet, en er steeds wat water aan toevoegt, zie je het wateroppervlak bol gaan staan. Doe je er een drupje afwasmiddel bij, dan stroomt het over. Zodra je de peper in het bakje water gooit, verdeelt het zich netjes over het oppervlak. Een deel van de peperkorreltjes blijft drijven. Als je er een drupje afwasmiddel bij doet, schieten de peperkorreltjes weg, naar de rand van het bord. Als je er opnieuw peper bij doet, verdeelt het zich niet zo netjes. Afwasmiddel er bij gooien heeft niet meer hetzelfde effect.
Wat zit er achter?
Dit lijkt misschien een simpel experiment, maar er gebeurt van alles!
De waterdeeltjes (watermoleculen) in het glas willen zo graag bij elkaar zitten, dat ze een bol vliesje vormen. Afwasmiddel bestaat uit bijzondere deeltjes, die deels van water houden, en deels juist water afstoten. Op het moment dat je afwasmiddel aan het water toevoegt, kruipen de afwasmiddeldeeltjes tussen de watermoleculen in, en verbreken daarmee het vliesje. De peper blijft op het water liggen. Niet omdat peper lichter is dan water, maar dankzij dat sterke vliesje, dankzij de oppervlaktespanning van het water. Zodra je afwasmiddel bij het water met peper gooit, schieten de peperkorrels alle kanten op. Als je nieuwe peper toevoegt, blijft het minder goed liggen omdat het vliesje is verbroken. Afwasmiddel toevoegen heeft dan ook niet meer zoveel zin.
Experiment 2
Vul een glas half met olie. Giet precies even veel water in het tweede glas. Welke weegt meer?
Wat gebeurt er als je beide vloeistoffen bij elkaar gooit? Wat als je goed roert? Wat als je een poosje wacht? Wat gebeurt er als je afwasmiddel toevoegt? Wat als je vervolgens roert?
TIP!
Indien het lastig is om de glazen precies even vol te schenken: Neem twee dezelfde smalle, hoge glazen. Zet één glas op een weegschaal en stel deze op nul (tarreren). Giet er 150 g water in. Doe hetzelfde voor het andere glas en vul dat met 150 g olie. Je ziet dat er meer olie in het glas zit dan water.
Uitproberen
Als je een glas water en een glas met precies dezelfde hoeveelheid olie met elkaar vergelijkt, merk je dat water iets meer weegt dan olie.
Als je water en olie bij elkaar in het grote glas giet, zie je dat de olie druppeltjes vormt die omhoog schieten. Als je vervolgens goed roert, lijken de olie en het water te mixen. Maar na even wachten, scheiden de beide vloeistoffen zich. De olie blijft op het water liggen. Als je afwasmiddel toevoegt, blijft het liggen tussen het water en de olie. Als je roert, mengen olie en water een stuk beter. Pas na heel lang wachten scheiden olie en water weer.
Wat zit er achter?
Een gelijke hoeveelheid (volume) olie, weegt net iets minder dan water. Olie heeft een lagere dichtheid dan water. Als je water op olie giet, zal het water omlaag willen, en de olie omhoog. Zelfs als je goed roert, zullen na verloop van tijd de beide vloeistoffen zich weer scheiden.
Afwasmiddel bestaat uit bijzondere moleculen, die deels van olie houden en deels van water. De afwasmiddeldeeltjes gaan met de olie-lievende kant rondom een drupje olie zitten. De water-lievende kant steekt dan naar buiten. Zo kunnen piepkleine oliedruppeltjes opgelost blijven in het water. Na lang genoeg wachten, zoeken de oliedruppeltjes elkaar toch weer op, en vormen ze weer een laag boven op het water.
Video:
Heb je voedingskleurstof/verf en een pak volle melk? Probeer dit dan ook!
Meer onderzoek
Wat gebeurt er als je andere vloeistoffen bij de olie en het water giet? (bijv stroop, limonade) En gooi er wat verschillende dingetjes bij: punaise, gummetje, dropje, puntenslijper, etc. Wat blijft drijven (en op welke laag)? (dit wordt wel een beetje een kliederboel!)
Experimenteren met...
Experimenteren met... is een initiatief van Edda Heinsman en TechYourFuture. Bekijk alle experimenten die leerkrachten inspiratie geven om met Wetenschap & Technologie aan de slag te gaan in de les.